potemkin zırhlısı (film) ne demek?

Potemkin Zırhlısı, 1925 Sovyetler Birliği yapımı sessiz filmdir. Özgün adıBronyenosyets Potyomkin (Броненосец «Потёмкин») olan film Türkiye'de ilk kez 1927'de gösterilmiştir.¹

Rusya'nın ve Avrupa'nın en eski ve büyük film stüdyosu olan Mosfilm tarafından yapılan filmin yönetmeni Sergei Eisenstein'dır. Yönetmenin ikinci filmi olan Potemkin Zırhlısı konusunu Potemkin Zırhlısı Ayaklanması olarak bilinen gerçek bir olaydan almıştı. Filmde, 1905 yılında Rusya'nın Karadeniz filosuna bağlı Savaş Gemisi Potemkin'de dayanılmaz yaşama şartlarından bezmiş mürettebatın Çar rejimine bağlı subaylara karşı başlattıkları bir ayaklanmanın sonunda gemiyi ele geçirmeleri ve sonrasında gelişen olaylar dramatize edilerek anlatılmıştır.

"Potemkin Zırhlısı Ayaklanması" 1917'de gerçekleşecek olan Ekim Devrimi'nin bir provası niteliğinde olduğu için film, 1925 yılında Sovyet hükûmeti tarafından bir devrim propagandası filmi olması için özellikle ısmarlandı. Ama Sergei Eisenstein bunun çok ötesine geçerek filmde kurgu (montaj) ile ilgili kuramlarının tamamını deneme fırsatı buldu. Ortaya sinemasal açıdan da devrimci bir film çıktı, artık sinemada kurgunun hayati bir önemi olduğu anlaşılmıştı.

Potemkin Zırhlısı tüm zamanların en etkileyici filmlerinden biridir ve 1958 yılında Belçika'nın Brüksel şehrinde açılan Dünya Fuarında "tüm zamanların en büyük filmi" olarak ilan edilmişti.

Filmin tarzı ve genel bakış

Kasıtlı bir şekilde devrim propaganda filmi olarak çekilmiştir. Eisentein bu filmde montaj yeteneklerini de test etmiştir. Rus Devrimci film yapımcılarının okulu Kuleşov film yapımı okulu daha seyirciler üzerinde montaj tekniğini hazmetmeye çalışırken, Eisenstein filmdeki montajlarıyla seyirci üzerinde muhteşem bir duygusal düşünceler oluşturmayı başarıp böylece çarlık rejimi altında ezilen insanlar için sempati oluşmasını (özellikle devrimci zırhlı gemi “Potemkin”) ve cani çarlık rejimi için de nefret beslenmesini sağlamıştır ve bu etkileme düzeni o kadar kusursuz kurulmuştur ki seyirci ister istemez bir sempati oluşturur.

Eisenstein'in deneyi mükemmel bir başarı elde etmişti. “Potemkin bütün Rusya'da sinemalarda oynamasına rağmen, mahkeme kararıyla diğer ülkelerin sinemalarında fazla gözükmedi. Fakat Rusya'daki ve uzakdenizlerdeki seyircileri şok eden sadece politik olaylar değildi. O zamanın teknikleriyle gerçekleştirilen üstün şiddet ve vahşet sahneleriydi. Nazi propaganda elçisi (Joseph Goebbels) bile film için “Eşi benzeri olmayan şaheser. Bu filmi izleyen insan bir Bolşevik olabilir.” demiştir².

Filmin bölümleri

Film beş bölümden oluşmuştur:

"İnsanlar ve kurtçuklar" (Люди и черви): Bu bölümde gemide kurtlu ve kokuşmuş et yemeye zorlanan mürettebatın protestoları gösterilir.
"Limandaki dram" (Драма на тендре): Gemi mürettebatının isyanı ve liderleri Vakulinçuk'un öldürülmesinin anlatıldığı bölümdür.
"Ölü bir adam adalet arıyor" (Мёртвый взывает): Vakulinçuk'un cenazesinin Odessa'ya getirilmesi ve şehir halkının mürettebatla birlikte onun yasını tutmaları anlatılır.
"Odessa merdivenleri" (Одесская лестница): Çar'ın Kazak askerlerinin Odessa şehrinin ünlü merdivenlerinde isyan eden sivil halkı katlettiği sahnedir.
"Filo ile randevu" (Встреча с эскадрой): Potemkin Zırhlısı'nı yakalamak için Çar'ın gönderdiği Karadeniz donanmasına ait bir filonun taraf değiştirerek Potemkin'in mürettebatının yanında yer alması anlatılır.

Oyuncu kadrosu

Oyuncu	Rolü
Aleksandr Pavlovich Antonov	Grigori Vakulinçuk, Bolşevik denizci
Vladimir Barski	Kumandan Golikov
Grigori Aleksandrov	Kıdemli Subay Giliarovski
Ivan Bobrov	Kırbaçlanan genç denizci
Mikhail Gomorov	Militan denizci
Aleksandr Levshin	Astsubay
N. Poltavseva	Gözlüklü kadın
Konstantin Feldman	Tahrikçi öğrenci
Beatrice Vitoldi	Çocuk arabası taşıyan kadın

Odessa Merdivenleri sahnesi

Filmin en meşhur sahnesi Odessa merdivenlerindeki kıyımdır (Primorski (Potemkin) Merdivenleri). Çarlık askerleri beyaz yazlık tunikleriyle sanki havada süzülürcesine ve çok ritmik bir şekilde -makine gibi- merdivenlerden inerken, merdivenlerde askerlerden kaçan sivil insanların katledildiği sahnedir.

Bu sahne Eisensteinin montaj tekniğine en iyi örnek olabilir. Ayrıca Leni Riefenstahl İradenin Zaferi (Almanca, Triumph des Willens) adlı filminde aynı montaj tekniğini uygulamaya çalışmıştır.

Bu teknik bundan sonra gelecek olan birçok filmde yer almıştır. Örnek olarak Francis Ford Coppola'nın *Baba*sında , Brian De Palma versiyonu olan *The Untouchables*ında, Terry Gilliam’ın Brazil filminde, Çıplak Silah 33⅓ ve en yeni örneği olarak da *Yıldız Savaşları: Bölüm III - Sith'in İntikamı*nı gösterebiliriz (askerlerin “yukarı” çıkma sahnesi hariç).

Ayrıca yönetmenliğini komedyen Woody Allen’ın yaptığı Bananas filminde bu sahne ufak bir şaka olarak kullanılmıştır.

Fakat Eisenstein’nın merdivenlerde görüntülediği kıyımda bir mantık hatası vardır. Askerler insanları kıyıma uğrattığı halde merdivenler sapasağlam durmaktadır.

Eski sansürler ve genel yenilemeler

Film Rusya'da yayınlandıktan sonra Alman yayıncılar tarafından bazı sahneler (kıyım ve şiddet sahneleri) makaslanıp sinemalara çıktı. Ruslar, Leon Troçki’nin yazdığı Rusça film tanıtımında Josef Stalin hakkında kafasında takıldığı ve yazdığı yazılarıda kesmişlerdir. Daha sonra film Naziler tarafından yasaklanıp yayından kaldırılmıştır. Ardından da filmin devrim’e kışkırtıcı propaganda olduğunu düşünen İngiltere ve Fransa yasaklamıştır.

2004 yılında filmin üç yıl süren yeniden yapılandırılma aşaması tamamlandı. Vahşet sahneleri teker teker düzeltildi. İsyancı denizcilerin dudak hareketlerinden ne konuşmaya çalıştığı çıkartılıp düzgün ve başlıklara uyacak bir şekilde İngilizceye tercüme edilmeye çalışılmıştır.

Müzikler Hakkında

Orijinal müzikler Edmund Meisel tarafından bestelenmiştir. Premieri 1926 yılında Berlin'de bir salon orkestrasıyla yapılmıştır. Orkestra; flüt/pikolo, trompet, trombon, harmonyum, çeşitli perküsyon aletleri ve yaylı çalgılardan (viyolalar hariç) oluşmaktaydı. Meisel bütün besteyi 20 gün ve gece süresinde yazdı. Fakat diğer ülkelerde sansür sorunları çıkınca bütün besteleri tekrar gözden geçirip değişiklikler yaptı. Besteci ve orkestra şefi olan Mark-Andreas Schlingensiepen bütün şarkıları tekrar besteledi ve geliştirilmiş haline orijinal piyano notalarını da ekledi. 21yi yüzyılda film tekrar yapılmaya karar verilince Pet Shop Boys 2004 yılında yeni bir soundtrack yaparlar ve bu şarkıyı Dresdner Sinfoniker orkestrası çalar. Soundtrack 2005 yılında Battleship Potemkin adında çıkar.

Diğer ülkelerdeki isimleri ve gösterim tarihleri

Filmin o ülkedeki adı	Ülke	Gösterim tarihi
Le Cuirassé Potemkine	Fransa	1926, 12 Kasım
Le Cuirassé Potemkine	Kanada (Fransızca adı)
Le Cuirassé Potemkine	Belçika (Fransızca adı)
El Acorazado Potemkin	İspanya	1936 (Kısıtlı gösterim)
El Acorazado Potemkin	Arjantin	2005, 8 Kasım (DVD prömiyeri)
Potemkin	Yunanistan	1952, 21 Ocak
Броненосец Потёмкин	Sovyetler Birliği (Rusça adı)	1925, 21 Aralık (Moskova)
Battleship Potemkin	ABD	1926,5 Aralık
Bronomzidi Potiomkini	Sovyetler Birliği (Gürcü dilindeki adı)
La Corazzata Potemkin	İtalya
O Couraçado Potemkin	Portekiz
El Cuirassat Potemkin	İspanya (Katalancadaki adı)
O Encouraçado Potemkin	Brezilya	2005, 25 Şubat
Pancernik Potemkin	Polonya
Pansarkryssaren Potemkin	İsveç	1952, 21 Ocak
Panserkrydseren Potemkin	Danimarka	2003, 15 Ağustos
Panssarilaiva Potemkin	Finlandiya	1952, 4 Ocak
Pantserkruiser Potemkin	Hollanda
Panzerkreuzer Potemkin	Almanya	1930, 12 Ağustos
	Batı Almanya	1986, 20 Şubat (Berlin Film Festivali)
Potemkin Zırhlısı	Türkiye	1967,16 Ekim (Türk Sinematek Derneği)
	Japonya	1967,4 Ekim
The Armored Cruiser Potemkin	ABD	1926, 5 Kasım
The Battleship Potemkin	ABD	1926, 5 Kasım
Potemkin	ABD	1926, 5 Kasım
The Battleship Potyomkin	ABD (alternatif yazım biçimi)	1926, 5 Kasım
Battleship Potemkin	İngiltere	1954, Ocak ( X - sertifikasıyla gösterim izni alabildi)
Battleship Potemkin	İngiltere	2007, 14 Ekim
	Çekoslovakya	2006, 12 Ocak
To Thorikton Potemkin	Yunanistan (Yeni yayınlarında)

Filmin Posterleri

posterlerin kaynağı

Film hakkında notlar

"Potemkin Zırhlısı" nın 1925 yılında Moskova'da gösterime girdiği hafta, Douglas Fairbanks'in başrolünü oynadığı 1922 yapımı ABD filmi Robin Hood da henüz sinemalarda gösterilmekteydi. Her iki film arasında bir gişe rekabeti yaşanıyordu, yetkililer Sovyet filminin kazanmasını arzuluyorlardı ama çok küçük bir farkla Robin Hood gişede Potemkin Zırhlısı'nı geçti.
Charles Chaplin bu filmin en çok beğendiği film olduğunu söylemişti.
Çalışan sınıfları isyana teşvik edeceğinden korkularak 1926 yılında İngiltere'de filme gösterim sertifikası verilmeyerek yasaklandı. Bu gösterim yasağı 1954 yılına kadar sürdü, bu tarihte de ancak X sertifikası ile gösterilmesine izin verildi.
2004 yılında ise İngiliz pop grubu Pet Shop Boys'dan bu sessiz film için yeni bir müzik bestelemeleri istendi. Grup kısa sürede ısmarlanan müziği besteledi ve film bu yeni müziği ile Londra'nın Trafalgar Meydanı'nda 12 Eylül 2004 tarihinde canlı bir konser eşliğinde dev ekrana projeksiyonu yapılarak izleyicilere gösterildi.⁴
Gerçek "Potemkin Zırhlısı" 1897'de Çar Hükûmeti tarafından Japon tehlikesine karşı Ukrayna'daki Nikolayev Tersaneleri'nde kızağa koydurulmuştu. Aynı anda inşasına başlanan "Retvizan" adında bir ikizi vardı. Ancak Retvizan'ın yapım mukavelesi ABD'de Philadelphia Donanma Tersanelerine verilmişti. O gemi ABD'de 3 yılda bitirilirken "Potemkin" in inşası Rusya'da 6 yılda tamamlanabildi.(Bazı kaynaklar⁵ Potemkin'in de ABD'de yapıldığını belirtmişerdir). Potemkin 1904'te Rus Donanması'na teslim edildi. Filmde kullanılan ve Potemkin olarak gösterilen gemi de gerçek Potemkin zırhlısı değil, ondan daha eski bir gemi olan "Dvenadstat Apostolov" (Oniki Havari) adlı bir gemiydi. Sergei Eisenstein istese de gerçek Potemkini kullanamazdı, çünkü gemi 1922 yılında hurdaya çıkartılarak sökülmüştü.⁶